بازار سرمایه، فضایی پر از فرصت‌ها و چالش‌ها است. برخی افراد سودجو، با استفاده از روش‌های نادرست و غیرقانونی، سعی می‌کنند از این فضا به نفع خود سوءاستفاده کنند. دستکاری بازار (Market Manipulation) یکی از این روش‌هاست که در آن، افراد یا گروه‌هایی با هدف کسب سود شخصی، به طور عمدی و با استفاده از اطلاعات نادرست یا روش‌های گمراه‌کننده، قیمت دارایی‌ها را دستکاری می‌کنند. این کار نه تنها به ضرر سایر سرمایه‌گذاران است، بلکه به اعتماد عمومی به بازار نیز آسیب می‌رساند. در این مقاله آموزش ارز دیجیتال، به بررسی انواع مختلف دستکاری در بازار، روش‌های شناسایی آن و راهکارهایی برای محافظت از سرمایه خود خواهیم پرداخت تا بتوانید با آگاهی کامل در این بازار پررقابت، تصمیم‌گیری کنید.

دستکاری بازار چیست و چگونه اتفاق می‌افتد؟

دستکاری بازار، یک بازی پیچیده و اغلب مخفیانه است که در آن برخی افراد یا گروه‌ها با هدف کسب سودهای نامشروع، به طور عمدی و با استفاده از روش‌های غیرقانونی، قیمت دارایی‌ها را دستکاری می‌کنند. این کار با انتشار اخبار دروغ، ایجاد حجم معاملات کاذب و یا سایر روش‌های گمراه‌کننده انجام می‌شود تا سرمایه‌گذاران را به خرید یا فروش دارایی‌هایی وادار کنند که ارزش واقعی آن‌ها با قیمت بازار متفاوت است. به عبارت دیگر، دستکاری بازار، تلاش برای ایجاد یک واقعیت مصنوعی در بازار است که در آن عرضه و تقاضا به جای اینکه بر اساس عوامل بنیادی مانند عملکرد شرکت‌ها، تحولات اقتصادی و یا رویدادهای مهم بازار تعیین شود، تحت تاثیر اراده و منافع گروهی خاص قرار می‌گیرد. این عمل نه تنها به ضرر سرمایه‌گذاران خرد است، بلکه به اعتبار و سلامت کلی بازار نیز آسیب می‌زند.

آیا دستکاری بازار غیرمجاز است؟

بله، هرگونه دستکاری در بازار غیرقانونی و غیرمجاز است. دستکاری بازار به معنای هرگونه تلاش عمدی برای تغییر مصنوعی قیمت‌ها، ایجاد نوسانات غیرواقعی، یا تاثیرگذاری نامنصفانه بر تصمیم‌گیری سایر معامله‌گران است. با این حال گاهی افراد به اشتباه تصور می‌کنند که چنین رفتاری در بازار صورت گرفته است، در حالی که این نوسانات ممکن است نتیجه تغییرات طبیعی عرضه و تقاضا باشد.

برای مثال، در بازارهای نوظهور مانند ارزهای دیجیتال، دستکاری می‌تواند به اشکال مختلفی مانند انتشار اخبار جعلی یا سفارش‌های صوری انجام شود. این روش‌ها معمولاً برای ایجاد تغییرات مصنوعی در قیمت یک دارایی به‌کار می‌روند. متاسفانه به دلیل عدم قانون‌مندی کامل این بازارها در بسیاری از کشورها، احتمال وقوع چنین رفتارهایی بالاتر است.

با این وجود، بسیاری از معامله‌گران به اشتباه زیان‌های خود را به دستکاری بازار نسبت می‌دهند. حقیقت این است که اغلب زیان‌ها ناشی از نوسانات طبیعی بازار و تصمیم‌گیری‌های اشتباه خود معامله‌گران است. برای مثال، ممکن است یک معامله‌گر سهامی را خریداری کند و بلافاصله پس از آن شاهد کاهش قیمت شود. او در این شرایط ممکن است با ضرر سهام خود را بفروشد، در حالی که دیگر معامله‌گران حرفه‌ای از این کاهش قیمت به عنوان فرصتی برای خرید استفاده می‌کنند. چنین اتفاقی که صرفاً نتیجه رفتار مستقل معامله‌گران است، دستکاری بازار محسوب نمی‌شود.

در مقابل، دستکاری واقعی بازار شامل اقداماتی غیرقانونی مانند “پمپاژ و تخلیه” یا همان “پامپ و دامپ” (Pump and Dump)، سفارش‌های جعلی (Spoofing) یا انتشار اطلاعات نادرست برای تأثیرگذاری عمدی بر قیمت‌ها است. این فعالیت‌ها نه‌تنها به سرمایه‌گذاران آسیب می‌زند، بلکه موجب از بین رفتن اعتماد به بازارهای مالی می‌شود.

در نهایت، مهم است که معامله‌گران بتوانند بین رفتار طبیعی بازار و دستکاری غیرقانونی تمایز قائل شوند و آگاهی کافی درباره روش‌های رایج دستکاری داشته باشند تا از دارایی‌های خود محافظت کنند.

انواع و روش های دستکاری در بازار

دستکاری در بازارهای مالی به شیوه‌های مختلفی انجام می‌شود و هدف اصلی آن‌ها ایجاد تغییرات مصنوعی در قیمت‌ها و فریب سرمایه‌گذاران است. متخلفان با استفاده از تکنیک‌های گوناگون سعی می‌کنند تا از ناآگاهی دیگران سود ببرند. برخی از این روش‌ها به‌قدری پیچیده و زیرکانه طراحی شده‌اند که بسیاری از معامله‌گران حتی متوجه وقوع آن نمی‌شوند.

برای درک بهتر و شناخت کامل انواع دستکاری‌های رایج در بازارهای مالی، در ادامه ۸ استراتژی مهم که کلاه‌برداران برای دستکاری قیمت‌ها استفاده می‌کنند را به زبان ساده توضیح می‌دهیم. این روش‌ها شامل تکنیک‌هایی نظیر پامپ و دامپ، انتشار اخبار جعلی و فرانت رانینگ می‌شوند که هر یک می‌تواند به طور جدی بر روند معاملات و تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران تأثیر بگذارد.

آگاهی از این روش‌ها به شما کمک می‌کند تا در برابر چنین تاکتیک‌هایی هوشیارتر عمل کنید و دارایی‌های خود را از سوءاستفاده‌های احتمالی در امان نگه دارید.

روش «حمله خرس‌ها» (Bear Raid)

یکی از استراتژی‌های رایج برای دستکاری بازار، روش «حمله خرس‌ها» یا Bear Raid است. این روش به‌طور خاص توسط کلاه‌برداران یا معامله‌گران غیرقانونی برای ایجاد کاهش مصنوعی در قیمت دارایی‌ها استفاده می‌شود.

همان‌طور که می‌دانید، در اصطلاحات بازارهای مالی، «خرس» نماد افرادی است که به کاهش قیمت‌ها اعتقاد دارند و معمولاً موقعیت معاملاتی فروش یا شورت (Short) روی دارایی‌ها باز می‌کنند. این افراد با پیش‌بینی کاهش قیمت، سعی می‌کنند از افت ارزش دارایی‌ها سود کسب کنند.

در استراتژی «حمله خرس‌ها»، کلاه‌برداران ابتدا روی یک دارایی خاص موقعیت فروش باز می‌کنند. سپس، با انتشار اخبار منفی، شایعات، یا اطلاعات جعلی درباره آن دارایی، تلاش می‌کنند تا حس ترس و نگرانی را در میان سایر سرمایه‌گذاران ایجاد کنند. این اخبار می‌تواند شامل اطلاعاتی مبنی بر ورشکستگی یک شرکت، مشکلات حقوقی، یا هرگونه مسئله‌ای باشد که اعتماد به دارایی موردنظر را از بین ببرد.

این اقدام باعث می‌شود سرمایه‌گذاران دیگر، که تحت تأثیر این اخبار قرار گرفته‌اند، شروع به فروش دارایی خود کنند تا از ضررهای بیشتر جلوگیری کنند. با افزایش حجم فروش، قیمت دارایی کاهش می‌یابد. در این مرحله، کسانی که اخبار جعلی را منتشر کرده بودند، از کاهش قیمت سود می‌برند؛ زیرا آن‌ها از قبل موقعیت‌های فروش خود را باز کرده بودند.

استراتژی واش تریدینگ (Wash Trading)

«واش تریدینگ» یا تجارت شستشو یکی از روش‌های دستکاری بازار است که در آن افراد کلاه‌بردار با ثبت سفارش‌های خرید و فروش آنی یک دارایی، حجم معاملاتی جعلی ایجاد می‌کنند. هدف این است که با ایجاد تلاطم در بازار، سایر معامله‌گران را به خرید یا فروش ترغیب کنند. در این روش، هیچ‌گونه سود یا ضرری برای کلاه‌بردار وجود ندارد و فقط حجم معاملات مصنوعی بالا می‌رود.

این استراتژی بیشتر برای فریب معامله‌گران کوتاه‌مدت کاربرد دارد، چرا که آن‌ها ممکن است تحت تاثیر این حجم معاملات جعلی، وارد معاملات بی‌پایه شوند. واش تریدینگ معمولاً غیرقانونی است و می‌تواند بر نقدینگی بازار تاثیر منفی بگذارد.

انتشار اخبار جعلی و دستکاری بازار

یکی از روش‌های رایج دستکاری بازار، انتشار اخبار جعلی و نادرست است که به قصد فریب معامله‌گران انجام می‌شود. این اخبار معمولاً به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که سرمایه‌گذاران را به فروش دارایی‌های خود ترغیب کنند. این نوع دستکاری نه تنها غیرقانونی است، بلکه می‌تواند به شدت بازار را تحت تاثیر قرار دهد.

ممکن است شما نیز در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها مشاهده کرده باشید که برخی افراد بدون دلیل مشخص، شروع به بدگویی از یک ارز دیجیتال یا سهام خاص می‌کنند. این افراد با هدف ایجاد تلاطم در بازار و دستکاری قیمت‌ها، چنین اقداماتی را انجام می‌دهند.

انتشار اخبار جعلی به‌ویژه برای سرمایه‌گذاران کوتاه‌مدت و بلندمدت خطرناک است، چرا که تاثیر آن می‌تواند در برخی مواقع بسیار چشمگیر باشد و تصمیمات سرمایه‌گذاری اشتباهی را به دنبال داشته باشد.

دستکاری بازار با پامپ و دامپ (Pump and Dump)

پامپ و دامپ یکی از روش‌های دستکاری بازار است که در آن افراد اقدام به معرفی یک دارایی ناشناخته می‌کنند و ادعا دارند که ارزش آن به‌زودی به‌طور چشمگیری افزایش خواهد یافت. این افراد در حقیقت قبلاً این دارایی را خریداری کرده‌اند و حالا هدفشان این است که با جلب توجه سایرین، قیمت آن را بالا ببرند.

این نوع دستکاری بازار معمولاً توسط افرادی انجام می‌شود که هیچ قصدی برای نگهداری طولانی‌مدت دارایی ندارند. هدف اصلی آن‌ها جذب سرمایه‌گذاران جدید برای خرید دارایی و افزایش قیمت آن است تا بتوانند دارایی‌های خود را در قیمت بالاتر بفروشند و سود کسب کنند.

در این فرآیند، تنها عده کمی از معامله‌گران از افزایش قیمت سود می‌برند و پس از آن، فشار فروش و برداشت سود باعث می‌شود که قیمت دارایی به سطح قبلی خود بازگردد و حتی ممکن است از آن پایین‌تر برود.

افرادی که به دنبال سودهای سریع و کوتاه‌مدت هستند، بیشتر از دیگران در دام چنین کلاه‌برداری‌هایی گرفتار می‌شوند.

روش Churning برای دستکاری بازار

دستکاری بازار به روش Churning زمانی رخ می‌دهد که یک بروکر یا مدیر صندوق مالی به‌طور عمدی حجم معاملات را تنها برای افزایش کمیسیون خود افزایش دهد، بدون آنکه هدف واقعی از این معاملات سودآوری برای مشتریان باشد. این نوع دستکاری بازار کاملاً غیرقانونی است و در بازارهای مالی با نام Churning شناخته می‌شود.

برای شناسایی این نوع دستکاری، یک روش ساده وجود دارد. زمانی که سود حاصل از معاملات ثابت یا حتی کاهش می‌یابد، اما میزان کمیسیون دریافتی به‌واسطه افزایش حجم معاملات بیشتر می‌شود، احتمال وقوع Churning افزایش می‌یابد.

این نوع دستکاری بیشتر بر سرمایه‌گذاران بلندمدتی تاثیر می‌گذارد که معمولاً سرمایه خود را به شرکت‌های مدیریت ثروت سپرده‌اند، چرا که در این شرایط حجم معاملات بالا و سود واقعی برای آن‌ها کمرنگ می‌شود.

پیش‌دستی یا فرانت رانینگ (Front Running)

پیش‌دستی یا فرانت رانینگ یکی از روش‌های دستکاری در بازارهای مالی است که بر اساس استفاده از اطلاعات محرمانه‌ای که برای عموم مردم در دسترس نیست، انجام می‌شود. در این روش، فرد متخلف از اطلاعات اختصاصی که در اختیار دارد، بهره می‌برد و قبل از انتشار عمومی آن اطلاعات، اقدام به خرید یا فروش دارایی خاصی می‌کند تا از نوسانات قیمت سود کسب کند.

برای مثال، فرض کنید شخصی به نام امید در یک شرکت فعال در بورس تهران مشغول به کار است. او از انتشار یک خبر مهم که می‌تواند بر قیمت سهام شرکت تأثیر بگذارد، مطلع است. اگر امید قبل از اعلام عمومی این خبر، سهام شرکت را خریداری کند و سپس پس از انتشار خبر و افزایش قیمت سهام، آن‌ها را بفروشد، این عمل به‌عنوان فرانت رانینگ شناخته می‌شود.

مثال دیگر زمانی است که یکی از کارمندان دولت پیش از انتشار اطلاعات اقتصادی مهم به‌صورت عمومی، اقدام به خرید یا فروش دارایی‌ها می‌کند. این افراد به اطلاعاتی دسترسی دارند که برای مردم عادی قابل دسترس نیست و نمی‌توانند پیش از انتشار رسمی آن‌ها، معاملات خود را انجام دهند. رعایت این قوانین برای حفظ شفافیت و انصاف در بازارهای مالی امری ضروری است.

دستکاری بازار از طریق تصاحب بخش عمده‌ای از یک دارایی

در این شیوه، فرد یا سازمانی تلاش می‌کند تا سهم زیادی از موجودی یک دارایی خاص، نظیر ارز دیجیتال یا سهام یک شرکت، را به کنترل خود درآورد. این کار به آن‌ها این امکان را می‌دهد که با تسلط بر عرضه و تقاضا، قیمت آن دارایی را به دلخواه خود دستکاری کنند. به عبارت دیگر، با ایجاد انحصار نسبی در بازار، می‌توانند قیمت‌ها را به نفع خود تغییر دهند. اما تاریخ نشان داده است که این استراتژی معمولاً به شکست منجر می‌شود. بسیاری از افرادی که دست به چنین اقداماتی زده‌اند، نه تنها نتواسته‌اند به سود مورد نظر برسند، بلکه غالباً با واکنش‌های منفی بازار یا سایر بازیگران اقتصادی مواجه شده‌اند که در نهایت به ضرر آن‌ها تمام شده است.

مجازات‌های دستکاری در بازار

مجازات‌های مربوط به دستکاری در بازار معمولاً برای محافظت از یکپارچگی بازارهای مالی و جلوگیری از آسیب به سرمایه‌گذاران وضع می‌شوند. این مجازات‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

1. جریمه‌های مالی سنگین: دستکاری در بازار معمولاً به جریمه‌های مالی قابل توجهی منجر می‌شود که به مبلغی بالا می‌رسند. این جریمه‌ها ممکن است برای شرکت‌ها و افراد به صورت جداگانه اعمال شوند و به عنوان راهی برای بازدارندگی از رفتارهای مشابه در آینده عمل کنند.

2. حکم حبس: در برخی موارد، دستکاری‌های عمدی و گسترده در بازار ممکن است منجر به محکومیت‌های حبس برای افراد مرتبط شود. این مجازات به ویژه در صورت ارتکاب تقلبات بزرگ یا تأثیرات منفی شدید بر بازارهای مالی یا سرمایه‌گذاران وضع می‌شود.

3. محرومیت از فعالیت‌های بازار: افراد یا شرکت‌هایی که در دستکاری بازار دخالت دارند، ممکن است از شرکت در بازارهای مالی یا بورس‌های خاص برای مدت معینی محروم شوند. این محرومیت می‌تواند شامل منع از انجام معاملات، عضویت در بورس‌ها یا استفاده از پلتفرم‌های تجاری باشد.

4. تعقیب قضائی و پیگیری‌های قانونی: در بسیاری از کشورها، دستکاری در بازار تحت پیگرد قانونی قرار می‌گیرد و ممکن است متهمان مجبور به مواجهه با محاکم قضائی شوند. این پیگیری‌ها می‌توانند به نتایج شدیدی مانند قرار دادن متهمان تحت نظارت دقیق یا حتی صدور احکام کیفری منتهی شوند.

5. بازپرداخت به زیاندیدگان: در برخی موارد، دستکاری‌های بازار باعث زیان‌های مالی به سرمایه‌گذاران می‌شود. در چنین حالاتی، ممکن است مجازات‌هایی به شکل بازپرداخت یا جبران خسارت به افرادی که متضرر شده‌اند، تعیین شود.

6. فشار بر اعتبار حرفه‌ای: علاوه بر مجازات‌های قانونی، دستکاری در بازار ممکن است به ضرر اعتبار فرد یا شرکت در جامعه مالی منجر شود. این موضوع می‌تواند باعث از دست دادن مشتریان، فرصت‌های شغلی و حتی کاهش شدید در ارزش سهام یک شرکت شود.

جمع‌بندی

دستکاری در بازار یا Market Manipulation یکی از مهم‌ترین چالش‌های اقتصادی و مالی است که می‌تواند اثرات منفی زیادی بر اعتماد عمومی، بازارهای مالی و اقتصاد کلی داشته باشد. این نوع دستکاری‌ها معمولاً از سوی افرادی با قدرت یا منابع مالی بالا صورت می‌گیرد که با استفاده از روش‌هایی مانند جعل اطلاعات، دستکاری قیمت‌ها و ایجاد نوسانات مصنوعی در بازار، منافع شخصی خود را تأمین می‌کنند. برای مقابله با این مشکل، دولت‌ها و سازمان‌های نظارتی باید اقدامات جدی‌تر و کارآمدتری را برای شفاف‌سازی و پیشگیری از این‌گونه اقدامات غیرقانونی اتخاذ کنند. در نهایت، آموزش سرمایه‌گذاران و کاربران بازار درباره خطرات این‌گونه فعالیت‌ها و اهمیت شفافیت، نقش مهمی در کاهش وقوع این رفتارها خواهد داشت.

سوالات متداول

دستکاری بازار چیست؟

دستکاری بازار به اقداماتی گفته می‌شود که در آن قیمت‌ها به طور مصنوعی و با استفاده از اطلاعات نادرست یا روش‌های گمراه‌کننده تغییر داده می‌شوند تا سودی برای برخی افراد حاصل شود.

آیا دستکاری بازار قانونی است؟

خیر، دستکاری بازار غیرقانونی است و شامل هرگونه تلاش عمدی برای تغییر قیمت‌ها یا ایجاد نوسانات غیرواقعی می‌شود.

روش‌های رایج دستکاری بازار کدامند؟

روش‌های رایج شامل پامپ و دامپ، حملات خرس‌ها، واش تریدینگ، انتشار اخبار جعلی و چرنینگ هستند.

پامپ و دامپ چیست؟

پامپ و دامپ یک استراتژی است که در آن قیمت یک دارایی به عمد افزایش داده می‌شود تا افرادی را ترغیب به خرید کنند، سپس کسانی که دارایی را پیش از افزایش قیمت خریداری کرده‌اند، دارایی‌های خود را به قیمت بالاتر می‌فروشند.

حمله خرس‌ها چگونه عمل می‌کند؟

در حمله خرس‌ها، کلاه‌برداران با انتشار اخبار منفی و شایعات، باعث می‌شوند که سرمایه‌گذاران دارایی‌های خود را بفروشند و قیمت آن کاهش یابد.

واش تریدینگ چیست؟

واش تریدینگ روشی است که در آن فرد با ثبت سفارش‌های خرید و فروش یک دارایی، حجم معاملات جعلی ایجاد می‌کند تا دیگر معامله‌گران را فریب دهد.

چرنینگ به چه معناست؟

چرنینگ زمانی است که یک بروکر یا مدیر صندوق برای افزایش کمیسیون خود، معاملات زیادی را انجام می‌دهد بدون آنکه هدف واقعی از این معاملات سودآوری برای مشتریان باشد.

چرا انتشار اخبار جعلی می‌تواند دستکاری بازار باشد؟

انتشار اخبار جعلی می‌تواند به سرمایه‌گذاران فشار وارد کند تا دارایی‌های خود را بفروشند یا خرید کنند، که این عمل می‌تواند به طور مصنوعی قیمت‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.